توضیحات : کتاب صوتی «سنت و مدرنیته: ریشهیابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار» نوشته صادق زیباکلام ، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران، است. جانمایه کتاب صوتی «سنت و مدرنیته» که در نه فصل نوشته شده، این است: چرا ایران قرنِ نوزده، علیرغم این تصور عمومی که ایران عصر قاجار کشوری ایستا و بدون تلاش برای اصلاحات و نوسازی است، کشوری عقبمانده است؟
نویسنده کتاب صوتی «سنت و مدرنیته» بهدرستی اشاره میکند که ما از ایران عصر قاجار اطلاعاتی نداریم و هرچه هست از گزارشهای غربیان در سه شاخه است:
اقتصادی: کشاورزی و دامداری.
سیاسی: نظام الیگارشی که فرمانروای مطلق، قبله عالم بود.
اجتماعی: پنج درصد جمعیت شهرنشین باسواد بودند.
با علم به این مقدمات، نویسنده در فصل نخست کتاب صوتی «سنت و مدرنیته»، ایران در آستانه قرن نوزدهم، معتقد است: «ایران در ابتدای قرن نوزدهم جامعهای بود به لحاظ اقتصادی بسیار فقیر، عقبمانده و کمجمعیت و به لحاظ ارتباطات پراکنده و بیارتباط و به لحاظ اجتماعی در تجارت، سیاست، روابط بینالملل، نظم و فرهنگ منقطع و منفک و جایمانده از مابقی جهان… .»
در فصل دوم کتاب صوتی «سنت و مدرنیته»، علل بقای قاجارها، نویسنده با طرح این موضوع که «قاجارها با خودداری از به اجرا گذاردن هرگونه تغییر و اصلاح جدی در یکصد سال اول حکومتشان موفق شدند تعادل سنتی جامعه را حفظ کنند … مذهب نقش دوگانه و متضادی در سرنوشت قاجارها پیدا نمود.»
مذهب و قاجارها، که فصل سوم کتاب صوتی «سنت و مدرنیته» را شامل میشود، به ارزیابی رابطه قاجارها با مذهب و نقش پیچیده مذهب در بقای قاجار اختصاص دارد.
فصل چهارم کتاب صوتی «سنت و مدرنیته»، زمینههای پیدایش نارضایتی از قاجارها، به بحث درباره آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدن غرب اختصاص دارد و زمینههای نفوذ سیاسی و اقتصادی و اجتماعی غرب را میکاود. از این رو، بارقههای آشنایی با تمدن غرب و شکلگیری اصلاحات و تولد نهضت مشروطه در ذهن ایرانیان، حاصل این مواجهه بود.
نویسنده در فصل پنجم کتاب صوتی «سنت و مدرنیته»، پیدایش فکر تغییر و ضرورت ایجاد اصلاحات، جریانهای اصلاحطلب را به دو دسته اصلی بیرون و درون نظام الیگارشی قاجار تقسیمبندی کرده است.
در فصل ششم کتاب صوتی «سنت و مدرنیته»، اصلاحات سپهسالار؛ پایان تلاشهای اصلاحطلبانه ناصرالدین شاه، گذری دارد به تلاشهای بهظاهر اصلاحگرانه، اما در نهایت بینتیجه شاه قاجار.
اصلاحات از برون و پیدایش نهضت مشروطه، فصل هفتم کتاب صوتی «سنت و مدرنیته»، زمینههای سقوط سپهسالار و نقطه بطلان نهادن بر امیدهای اصلاحطلبی و مسئله امتیاز تنباکو و جنبش مشروطه را مورد کاوش قرار میدهد.
در فصل هشتم کتاب صوتی «سنت و مدرنیته»، انقلاب مشروطه، نویسنده معتقد است نهضت مشروطه در بستر مارکسیسم پدید آمده و از آنجا که در آن دوران تضاد اصلی بین فئودالیسم و بورژوازی بود، در نتیجه انقلاب مشروطه حرکتی بود برای حل تضاد طبقاتی میان این دو طبقه.
سرانجام در فصل نهم کتاب صوتی «سنت و مدرنیته»، عدم موفقیت مشروطه، پرسش اصلی نویسنده این است که: «چرا مشروطه به سرانجام نرسید؟» و میکوشد به شیوه تحلیلی موانع ناکامی آن را برشمارد.
در بخشی از فصل هفتم کتاب صوتی «سنت و مدرنیته: ریشهیابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار» میشنویم:
«عزل سپهسالار در حقیقت آغاز به پایان رسیدن یک دوره تاریخی بود؛ دورهای که از نخستین دهه قرن نوزدهم شروع شد و پس از گذشت قریب به شصت سال در اواسط نیمه دوم این قرن به پایان رسید. اگر از تلاشهای محدودتر و تغییر و تحولات کماهمیتتر بگذریم، جملگی چهار جریان اصلی که از درون حاکمیت قاجارها به منظور اصلاح آن صورت گرفتند، نتوانستند توفیق چندانی به دست بیاورند و عملا ناکام ماندند. سقوط سپهسالار در حقیقت نقطه پایانی امیدها و تلاشهای اصلاح از درون یا انقلاب از بالا بود. »
پیشتر «نوار» دو کتاب صوتی «ما چگونه ما شدیم؟» و «غرب چگونه غرب شد؟» را نیز از صادق زیباکلام منتشر کرده است.
برچسب ها : . صادق زیباکلام