خواجه نظام الملک

توضیحات : مؤلف اصلی این کتاب که آن را سیاست‌نامه یا سیرالملوک یا پنجاه و یک فصل خواجه نظام‌الملک خوانده‌اند، قوام‌الدین ابوعلی حسن بن علی بن اسحاق است که نظام‌الملک لقب داشت و از یکشنبه سیزدهم ذی‌الحجه الحرام ۴۵۵ تا دهم رمضان ۴۸۵ هـ.ق که تاریخ کشتن او بود، پیوسته در دربار آلب ارسلان سلجوقی و فرزندش سلطان ملکشاه به وزارت باقی بود. مشهور است که ملکشاه در پایان سلطنتش از تنی چند از وزیران خواست درباره بهترین شیوه کشورداری و تدبیر امور دین و دنیا کتابی تألیف نمایند تا آن را که از همه بهتر است دستور زندگانی سیاسی و اجتماعی و مذهبی خود سازد و چنان‌که از پایان این نسخه برمی‌آید، در آخرین سفری که خواجه با ملکشاه عازم بغداد بود، جزوات «سیاست‌نامه» را به نویسنده کتاب‌های مخصوص سلطنتی محمد مغربی سپرد تا آنها را پاکنویس نماید و هرگاه خواجه را اتفاقی پیش آید، نسخه مرتب را به پیشگاه شهریار تقدیم دارد. این نسخه همان نسخه‌ای است که پس از کشته‌شده خواجه مرتب شده و گویا این ترتیب در عهد دوم جانشین سلطان ملکشاه و در زمان سلطان غیاث‌الدین ابوشجاع محمد بن ملکشاه انجام یافت.

توضیحات :  تاریخ رویان، کتابی به فارسی درباره تاریخ محلی سرزمین رویان تألیف مولانا اولیاءالله آملی. وی در ۷۵۰ از آمل به رویان مهاجرت کرد و به حضور فخرالدوله شاه غازی بن زیار ، از بادوسپانیان راه یافت و به تشویق او به نوشتن تاریخ رویان پرداخت. تاریخ آغاز و پایان تألیف این اثر روشن نیست، اما مؤلف در خاتمه کتاب به شرح رویدادهای تاریخ رویان تا ۸۰۵ اشاره کرده است. تاریخ رویان مشتمل است بر مقدمه ای در ذکر فواید علم تاریخ و هشت باب و هر باب دارای چند حکایت. اولیاءاللّه برای تألیف تاریخ رویان از منابع بسیاری چون تاریخ طبرستان ابن اسفندیار، تاریخ طبری، سِیَرالملوک خواجه نظام الملک، شاهنامه مؤیدی، مقاتل الطالبیین ِ ابوالفرج اصفهانی بهره برده است. تاریخ رویان به سبب حفظ برخی از واژگان قدیمی فارسی و ذکر آداب و رسوم کهن مازندران و رویان، و مشاهدات دقیق شخصی مؤلف، ارزشمند است. تاریخ رویان همچنین از منابع سید ظهیرالدین مرعشی در تألیف تاریخ طبرستان و رویان و مازندران و اعتمادالسلطنه در کتاب التدوین فی احوال جبال شروین بوده است. تاریخ رویان نخستین بار در ۱۳۱۳ خورشیدی به کوشش عباس خلیلی از یگانه نسخه خطی یافته شده بدون مقدمه مصحح چاپ شد. این کتاب بار دیگر با تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، همراه با مقدمه‌ای مفصّل در ۱۳۴۸ش در تهران به چاپ رسید.