دوره صفویه

توضیحات :  سیاحتنامه اولیا چلبی، جهانگرد معروف عثمانی (۱۶۱۱ – ۱۶۸۲) که حدود ۳۷۰ سال پیش دیده های خود را از ده ها مملکت و سرزمین جهان آن دوره در یازده جلد به قلم آورده، نکات و تفصیلات فوق العاده جالبی درباره بسیاری نقاط ایران آن زمان زندگی مردم و فرهنگ و زبان آنان دارد که تاکنون عموماً از حیطه توجه ایرانیان به دور مانده است.

در رابطه با دوره صفوی تاریخ نویسی ایرانی از قرن بیستم به بعد به خوبی از تواریخ و سیاحتنامه های اروپایی استفاده کرده اند. اما سفرنامه های شرقی مورد توجه چندانی قرار نگرفته اند یک دلیل این امر کم بودن سیاحتنامه ها به زبانهای اصلی خاورمیانه یعنی عربی، فارسی و ترکی است در حالی که درباره همین دوره می توان آثار فراوانی به زبانهای اروپایی یافت.

چلبی از سیاحان معدودی است که از عثمانی برخاسته در کشورهای دیگر و همسایه سفر کرده و خاطرات سفر خود را به زبان خود یعنی ترکی عثمانی ثبت کرده است. این در عثمانی مصادف است با زمان سلطان مراد چهارم و در ایران زمان سلطنت شاه صفی یعنی مدت کوتاهی پس از عقد قرارداد صلح بین ایران شیعه و صفوی و عثمانی سنی در ترکیه امروز اولیاء چلبی هنوز معروفترین و محبوبترین سیاح به شمار می رود و درباره سیاحتنامه او ده ها کتاب و صدها رساله نوشته شده است.

چلبی دو بار (۱۶۴۷) و (۱۶۵۴) به ایران رفته و دیده ها و یا گاه شنیده های خود را از شهرها و ولایات گوناگون شمال غرب ایران آن دوران از قبیل تبریز، اردبیل، ارومیه، مراغه، همدان، نخجوان، گنجه، ایروان، تفلیس، دربند و باکو به قلم آورده است. در آن دوران هنوز شرق مسلمان تحت حاکمیت دو امپراتوری بزرگ عثمانی و صفوی بود و هنوز قفقاز از ایران جدا نشده بود…

توضیحات :  شخصی به نام میرزا محمد معصوم به دستور میرزای عمده الحجابی، که از بستگان امیری مخاطب به عمده الحجاب بوده، این رساله را در سال ۱۰۸۸ هجری تالیف و شخصی به نام محمدحسین بهجت شاید در همان سال این را کتابت و استنساخ نموده است. این رساله در اصل مجموعه تواریخ است که از طرف شعرای تاریخ گو در ضمن وقایع گوناگون سروده شده است، از این رو می‌توانیم این رساله را “تواریخ وقایع عهد صفوی” بنامیم. مولف وقایع و تواریخ را مختصرا بیان و اشعار تاریخ‌گویان را نقل نموده و به قدر امکان از سرایندگان آن تواریخ اسم برده است.

توضیحات : مملکت ایران با موقع جغرافیایی خود که بر سر راه هندوستان و چین واقع است، از قدیم الایام در تجارت و دادوستد اروپاییان با مشرق‌زمین اهمیت خاصی داشته و در واقع تنها راه ارتباط ممالک اروپه با نواحی مرکزی و شرقی قطعه آسیا بوده است و سیاحان و تجار خارجی ناگزیر این طریق را در پیش می‌گرفتند. در فصل اول کتاب به روابط صفویه با ممالک اروپا پرداخته شده است. در فصل دوم درباره روابط ایران با اروپا بعد از صفویه مطالبی بیان شده است. در فصول بعدی کتاب درباره آشناشدن ایران با تمدن اروپایی، تاریخچه مشروطه و انقراض قاجاریه و …. پرداخته شده است.

توضیحات : این کتاب یکی از مهم‌ترین منابع دوره صفویه بوده و چنان‌که خود مؤلف اشاره فرموده، در ضمن گزارش ایلات این دوره به اختلافات و کشمکش‌های بین رؤسای طوایف قزلباش و مقام سلطنت اشاره شده است. مؤلف در کنار گزارش این اخبار، هدف خود را از نوشتن کتاب، بحث درباره تلاش پادشاهان برای قبضه قدرت به صورت مطلق و کوشش دربار برای تضعیف موقع حکام ایالات می‌باشد. کتاب شامل یک دیباچه و سه بخش می‌باشد و در پایان کتاب نیز به ماخذ و فهرست مطالب اشاره شده است. مطالب کتاب به صورت تحقیقی و با نثری ساده و روان نوشته شده است.

توضیحات : قصه حسین کُردِ شَبــِستَری قصه‌ای عامیانه به زبان فارسی است که نویسندهٔ آن ناآشکار است. این داستان حکایت‌هایی از قهرمانی عیاران را نشان می‌دهد و شرح جنگ‌های افسانه‌آمیزی میان پهلوانان حق و باطل است. قصه حسین کرد شبستری در دوره صفویه جریان دارد. «حسین کرد» یکی از چوپان‌زادگان و پهلوانان ایران است، که در آغاز مهتر و شاگرد پهلوان مسیح تکمه‌بند تبریزی از پهلوانان دربار شاه‌عباس صفوی بود. حسین کرد پس از اختلاف با همسر مسیح، تبریز را ترک می‌کند و در اصفهان به جمع پهلوانان شاه عباس می‌پیوندد. زمانی که حسین کرد مالیات هفت‌ساله ایران را از پادشاه هند گرفت و به دربار شاه آورد، شاه عباس به او خلعت فراوان داد و از آن پس، حسین کرد از نزدیکان شاه شد. جایگاه او در میان پهلوانان شاه عباس همچون جایگاه رستم در جمع پهلوانان شاهنامه است. پهلوانان داستان به سرپرستی سید میرباقر آجرپز در خدمت شاه عباس به سر می‌برند و با دشمنان شاه که بیشتر ترکان عثمانی و ازبک هستند مبارزه می‌کنند. قصه حسین کرد سال‌ها یکی از قصه‌های مورد پسند مردم ایران بوده در قهوه‌خانه‌ها و گذرگاه‌ها نقل می‌شده‌است. در این قصه می‌توان گنجینه‌ای ارزشمند از ویژگی‌های زبانی فرهنگی و اجتماعی مردم ایران در زمان روایت داستان را یافت.

توضیحات : میدانید تفاوت نیش با نیشتر چیست؟ نیش آزردن است؛ نیشتر هر چند دردناک است، ولی پرفایده… آنکه نیش هی زند، بدطینت است و کژدم صفت؛ آى کس که نیشتر میزند طبیعی است مشفق … نیش، کینه و دشمنی به بار می آورد؛ نیشتر، صحّت و سلامتی… نیش، زهر را به دل میچشاند، نیشتر سم را از درون بیروى می کشاند…. نیش، تلخ است؛ تلخی زهر … نیشتر هم تلخ است؛ تلخی دارو …این کتاب هفت داستان کوتاه را دربردارد که اولین و مهم ترین آنها نیشتر نام دارد. نویسنده کتاب یک روحانی جوان است و داستانها بیشتر در شرح و نقد محیط روحانیون است. داستان نخست(نیشتر) داستان به حکومت رسیدن یک ملایزاهد در دوره صفویه است. این کتاب سالها پیش در تهران و فقط یکبار چاپ شده است. ساختار و نثر داستان ها بی شباهت به آثار آل احمد نیست. خواندن این کتاب، به ویژه داستان اول آن را به همه توصیه می کنم.