محمدعلی جمال زاده
توضیحات : از مسائلی که در بررسی یکی بود و یکی نبود باید به آن دقت کرد٬ این است که اهمیت این کتاب بیشتر از قوت داستانهای آن در تقدم آن نسبت به نمونههای دیگر است. نثر او هنوز برای داستان کاملاً آماده نیست و حال و هوای گزارشی نثر مشروطه را دارد اما به هر ترتیب این کتاب نقطهٔ شروع تغییر در داستاننویسی ایرانی است. جمالزاده خود در مقدمهاش ذکر میکند که این مجموعه را محض تفریح خاطر از مشاغل جدیتر نوشتهاست. « او هیچگاه از داستان کوتاه نام نمیبرد و همواره از رمان سخن میگوید. این نکته٬ نشان میدهد که داستان کوتاه به عنوان یک نوع مستقل ادبی در آن سالهای زیادنویسی و رواج تحقیقات فاضلانه در متون ادبی کلاسیک٬ چقدر بیاعتبار و ناشناخته بودهاست.»
از شاخصههای یکی بود و یکی بود طنز جمالزاده است. بهطور کلی در رمانهای اولیه نویسنده با لحن جدی و صریح به انتقاد از وضعیت سیاسی و اجتماعی میپردازد ولی در داستان کوتاههای اولیه نویسندگان از سلاح طنز استفاده میکنند تا در برابر قدرت بایستند و شاید این یکی از علل توفیق بیشتر آنها باشد. «رمانهای اولیه (شمس و طغرا٬ تهران مخوف٬ زیبا و مانند آنها) همزمان با داستانهای کوتاه (یکی بود و یکی نبود و آثار دیگر) بلکه پیشتر از آن نوشته شدهاند؛ در حالی که داستان کوتاه از جهت حضور مایههای فراوان طنز موفقتر بوده است.»
توضیحات : نخستین کسی که اقدام به گردآوری اصطلاحات عامیانه نمود محمد علی جمالزاده بود.ایشان در سال ۱۳۳۰ کتابی با نام (یکی بود یکی نبود) منتشر ساخت و در این کتاب که مجموعه ای از چند داستان کوتاه بود ضمن مقدمه ای اظهار داشت که باید نویسندگان فارسی دیگر سبک پیچیده و درباری مرسوم را کنار بگذارند و توجه بیشتری به کلمات عوامانه کنند و اظهار داشت که نوشته های ادبا به گونه ای باشد که عوام بفهمند (خدایش بیامرزد) و خواص بپسندند و او این امر را دموکراسی ادبی نامید.جمال زاده در انتهای کتاب یکی بود یکی نبود مجموعه ای از اصطلاحات و لغات عامیانه را گردآوری کرد که شاید بتوان گفت این اقدام نخستین تلاش برای ثبت و ضبط زبان محاوره ای فارسی بو.جمال زاده در سال های بعد (۱۳۴۱) کار خود را توسعه داد و کتابی حجیم در ۵۸۶ صفحه به نام فرهنگ لغات عامیانه منتشر ساخت. در این کتاب هزاران اصطلاح و واژه های عامیانه را جمع آوری و معانی آنها را توضیح داد.
توضیحات : این اثر از “محمد علی جمالزاده” در اواخر “نخستین جنگ جهانی، در برلن تالیف یافته و اینک چاپ دیگری از آن فراهم میآید. در این اثر، گزارشی از وضعیت اقتصادی ایران و به تعبیری نخستین تاریخ اقتصادی ایران در دورهی قاجاری است که این اطلاعات را دربر دارد: کلیات در خصوص ایرات، تجارت ایران، واردات ایران، صادرات ایران، گمرک، راههای ایران، وسایل حمل مال التجاره از اروپا به ایران و بر عکس، صنعت ایران، اصلاحات، تشبثات مالیهی ایران، بودجهی دولت ایران، اوزان و مقادیر و مسکوکات، پست و تلگراف و تلفن، و زندگانی در تهران.”
توضیحات : “صحرای محشر” داستانی از روز قیامت و شرح از قبر برخاستن مردگان و برپا شدن مقدمات محکمه عدل الهی و حاضر شدن افراد در برابر میزان سنجش اعمال و رسیدگی به احوال افراد است که در بستری از طنز ظریف به انتقاد از برخی افراد، عقاید، رفتار، خرافات و عوام فریبی ها می پردازد. در واقع این داستان مجموعه ای از داستان های کوتاه شامل شرح حال افراد مختلف در روز قیامت است از پیامبران گرفته تا شیخ و ملا و معتاد و خسیس و ساده لوح و … حتی شرح حالی از بزرگانی چون ابوسعید ابوالخیر و خیام می گوید که یکی از زیباترین بخش های این کتاب همین گفتگوی خیام و خداوند است.
شاید امروز که بیش از شصت سال از نوشتن این کتاب می گذرد مردم امروز بنا به تجربیاتی که پشت سر گذاشته اند روشن تر و آگاه تر از مردمان آن روزگار باشند و به نظر خواننده امروز این انتقادات چندان جسورانه نباشد اما توصیفات بسیار زیبا، نازک اندیشی ها، آیات و ضرب المثل ها و ابیات بجا و طنز ظریف آن، کتاب را خواندنی کرده است بعلاوه چون در توصیف وقایعی که رخ می دهد فرهنگ و زبان دوره نوشتن کتاب بسیار تاثیر داشته است و از آدم ها، مشاغل و اصطلاحاتی نام می برد که امروز دیگر خبری از آنها نیست کتاب خواننده را تا انتها با خود نگه می دارد و صفحه به صفحه شوق او را برای خواندن تازه می کند.
توضیحات : داستان های این کتاب از میان بهترین آثار چند نویسنده ی خارجی که همه از مشهورترین داستان سرایان جهان اند برای خوانندگان جوان برگزیده شده است. این داستان ها که در انتخاب آن ها سعی فراوان به کار رفته است. گذشته از آن که در خور فهم و استفاده ی جوانان است. با زبان دل پذیر افسانه آنها را به راه راستی و مردم دوستی و جوانمردی می خواند و دل های پاک و جوانشان را با عشق و محبت و امید به زندگی صفا می بخشد. مترجم این کتاب خود نویسنده ای توانا و خوش سخن است و همه کم و بیش با داستان های دل انگیزش آشنایی دارند و داستان هایی را که او بر می گزیند و به فارسی شیرین بر می گرداند سودمند و سرگرم کننده و دل نشین است.
توضیحات : کتاب معصومه شیرازی نوشته جمالزاده را می توان یک رمان کوتاه یا داستان بلند دانست که به زندگی زنی آواره که با خانواده اش از شیراز قصد زیارت امام رضا را دارند و در راه راهزنها به خانواده اش حمله می کنند و پس از شکته شدن خانواده زندگی غم انگیز این زن آغاز می شود تا …
توضیحات : کتاب درباره داستان و سرنوشت کودکی نویسنده است و از آن جایی که میدان آن حوادث و وقایع اصفهان است آن را میتوان ‘اصفهان نامه ‘نیز خواند .’راوی پس از ۳۵سال به اصفهان بازگشته, در حالی که پرسه زدن در اطراف دنیا, جز آلودگی و پریشانی و تلخکامی حاصلی برای او نداشته است, او اینک کنار زاینده رود نشسته و گذر شتابناک عمر را مرور میکند .نویسنده هنگام توصیف زندگی پدر خود, روحانی مشروطه خواهی که عمرش به درگیری متعصبان و حکام گذشت, وضع سیاسی ـ اجتماعی ایران در دوره مشروطه را شرح میدهد و زمینههای شکلگیری روحیه دموکرات و تعصب گریز خود را مینمایاند.
توضیحات : سید محمد علی جمال زاده در سال ۱۳۱۹ کتابی انتشار داد به نام دارالمجانین. یکی از قهرمانان این کتاب دیوانه ای است به نام هدایتعلی خان که در دارالمجانین اسمش را “مسیو” گذاشته بودند. انتشار این کتاب ۴-۵ سال پس از تکثیر بوف کور، در تهران ایجاد بحث و جنجال بسیاری کرد. و با نقل عین قسمتهایی از کتاب بوف کور در دارالمجانین آشکار بود که جمال زاده می خواسته در سلامت عقل و نبوغ صادق خان از خود تردید نشان دهد.شاید جمال زاده اولین کسی بود که آشکارا نویسنده ی نابغه ی بوف کور را در اجتماع مفلوک آن روز ایران دیوانه و اهل تیمارستان نامید و موجب شد از آن بهره برداری های درست و نادرست بسیار شود. داستان در مورد پسرک یتیمی هست که در خانه عموی ثروت مند و خسیسش زندگی می کند و عاشق دختر او بلقیس می شود اما عمو پسر را از خانه می راند . در این بین ماجراهایی اتفاق می افتد که پسر ترجیح می دهد خودش را به دیوانگی بزند تا در دیوانه خانه بستری گردد .