توضیحات :  دوران سلوکی دوران اشکانی، نبردهای بزرگ ایران و رم. رنسانس فرهنگی و دینی در دوران بلاش اشکانی و آنگاه دوران ساسانیان. نخست داستان اردشیر بابکان را میخوانیم و سپس ماجرای پادشاهان جهانگشا و بزرگ تاریخ ایران،… ساسانیان پس از ۴۳۰ سال جهانداری، سرنگون میشوند تا اعراب بر ایران چیره شوند. بهرام روشن ضمیر، اکنون ویرایش نوین و دگرگون شده ای از آنرا به جامعه فرهیختگان ایران پیشکش میکند.

توضیحات : آنچه که میخوانید نسخه دیجیتالی و به طور جزئی ویراست شده کتابی با همین عنوان است که در سال ۲۰۱۶ از طرف موسسه اچ اند اس لندن به چاپ رسیده بود. این کتاب مجموعه برخی مقاله هایی است که بین سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۵ نوشته ام. اکثر نوشته هایی که برای این مجموعه انتخاب شده اند، به نوعی در رابطه با هویت و مناسبات قومی از منظر تاریخ زبان و جنبه های سیاسی و فرهنگی این موضوع هستند. در این رهگذر، جغرافیای اصلی مورد نظر این بحث بطور کلی ایران و از جمله آذربایجان در همسایگی و ارتباط با کشورها و مناطق همسایه دور و نزدیک مانند قفقاز، آسیای صغیر و میانه است. اکثر این مقالات قبلاً یا در تارنمای شخصی من «چشم اندازه» و یا در رسانه های دیگر به چاپ رسیده اند.
نقشه هایی که در فصل سرگذشت زبانها و مقاله «ترکمن‌چای – پایان حاکمیت ایران بر قفقاز» خواهید دید توسط نگارنده و به کمک همکاران فنی گرافیک ساخته شده اند. بقیه تصاویر از ویکی پدیا هستند و انتشار آنها آزاد است.

توضیحات :  آنچه می خوانید عبارت از بخش بسیار کوچکی از اثر علمی کلاسیک، یازده جلدی و ناتمام تاریخ تمدن نوشته ویل دورانت و همسرش آریل دورانت است که از سالهای ۱۹۳۰ به بعد به تدریج انتشار یافت و به زودی به زبانهای مختلف ترجمه شده و به اثری درجه اول و مرجع درباره تاریخ تمدن جهان تبدیل گردید. این سلسله کتابهای ویل و همسرش آریل دورانت تاریخ تمدن بشریت را از ابتدای آن (تمدن خاورزمین) تا قرن هجدهم (عصر ناپلئون) بررسی می کند. بخش بسیار کوچکی از این اثر درباره ایران باستان (اساساً مادها و هخامنشیان) و فصل کوچکتر بیستم از جلد هفتم همین سلسله کتابها تحت عنوان «چالش اسلام، ۱۵۶۶ – ۱۶۴۸» است که به فراز و نشیب دو دولت بزرگ مسلمان یعنی امپراتوریهای عثمانی و صفوی می پردازد. همین دو بخش کوچک از کتاب پرحجم دورانت است که در اینجا به شما تقدیم می شود. همچنین بی مناسبت ندیدم که مقدمه جلد نخست «میراث شرقی ما» این مجموعه را به عنوان بخشی از مقدمه همین کتابچه به آن اضافه کنم. شاید برای خوانندگان این کتابچه نظریات کلی ویل دورانت درباره عوامل فراز و فرود تمدنها و انطباق آن در مقیاس کوچکتر ایران باستان و بعدها شرق مسلمان آموزنده باشد…

توضیحات :  سیاحتنامه اولیا چلبی، جهانگرد معروف عثمانی (۱۶۱۱ – ۱۶۸۲) که حدود ۳۷۰ سال پیش دیده های خود را از ده ها مملکت و سرزمین جهان آن دوره در یازده جلد به قلم آورده، نکات و تفصیلات فوق العاده جالبی درباره بسیاری نقاط ایران آن زمان زندگی مردم و فرهنگ و زبان آنان دارد که تاکنون عموماً از حیطه توجه ایرانیان به دور مانده است.

در رابطه با دوره صفوی تاریخ نویسی ایرانی از قرن بیستم به بعد به خوبی از تواریخ و سیاحتنامه های اروپایی استفاده کرده اند. اما سفرنامه های شرقی مورد توجه چندانی قرار نگرفته اند یک دلیل این امر کم بودن سیاحتنامه ها به زبانهای اصلی خاورمیانه یعنی عربی، فارسی و ترکی است در حالی که درباره همین دوره می توان آثار فراوانی به زبانهای اروپایی یافت.

چلبی از سیاحان معدودی است که از عثمانی برخاسته در کشورهای دیگر و همسایه سفر کرده و خاطرات سفر خود را به زبان خود یعنی ترکی عثمانی ثبت کرده است. این در عثمانی مصادف است با زمان سلطان مراد چهارم و در ایران زمان سلطنت شاه صفی یعنی مدت کوتاهی پس از عقد قرارداد صلح بین ایران شیعه و صفوی و عثمانی سنی در ترکیه امروز اولیاء چلبی هنوز معروفترین و محبوبترین سیاح به شمار می رود و درباره سیاحتنامه او ده ها کتاب و صدها رساله نوشته شده است.

چلبی دو بار (۱۶۴۷) و (۱۶۵۴) به ایران رفته و دیده ها و یا گاه شنیده های خود را از شهرها و ولایات گوناگون شمال غرب ایران آن دوران از قبیل تبریز، اردبیل، ارومیه، مراغه، همدان، نخجوان، گنجه، ایروان، تفلیس، دربند و باکو به قلم آورده است. در آن دوران هنوز شرق مسلمان تحت حاکمیت دو امپراتوری بزرگ عثمانی و صفوی بود و هنوز قفقاز از ایران جدا نشده بود…

توضیحات : تاریخ نوین ایران اثری از م. س. ایوانف و ترجمه هوشنگ تیزابی میخاییل سرگیویچ ایوانف ایرانشناس روس و نویسنده کتب متعدد درباره تاریخ ایران. استاد علوم تاریخ در دانشگاه دولتی مسکو و مسولل کرسی تاریخ کشورهای خاورمیانه است. ایران دارای تاریخ چند هزار ساله است. در قرون ششم الی چهارم قبل از میلاد در اراضی ایران، دولت برده داری هخامنشی حکومت می کرد که در عصر خود یکی از بزرگترین حکومت های برده داری بود و مرزهای آن از غرب به دربای مدیترانه و از شرق تا رودخانه سند ادامه داشت. در قرون سوم الی هفتم بعد از میلاد در ایران پادشاهان دیگری به نام ساسانیان حکومت را در دست داشتند که در نتیجۀ لشگرکشی ها و جنگهای اعراب، این سلسه نیز سقوط کرد…

توضیحات :  مقاله «کارتر و سقوط شاه: روایت دست اول» که به قلم مایکل لدین، دبیر اجرائی واشنگتن کوارترلی و ویلیام لوئیس، استاد علوم سیاسی دانشگاه جرج واشنگتن نوشته شده و در دومین شماره دوره سوم واشنگتن کوارترلی درج گردیده، پژوهش آکادمیک مختصر و مفیدی است که می کوشد به این سوال پاسخ دهد که تلازم چه نقایص ساختاری در دستگاه اداری آمریکا و چه دوگانگی ها در ارگانهای عالی تصمیم گیری و چه اشتباههائی در ارزیابی های اطلاعاتی از جانب سازمانهای جاسوسی آن کشور و چه خطاهایی در برخورد با انقلاب اسلامی ایران موجب شکست ایالات متحده امریکا در ایران گردید.

این روایت که توضیح می دهد ایالات متحده آمریکا چه برخوردی با بحران ایران بویژه در سالهای سرنوشت ساز ۱۹۷۸ – ۱۹۷۹ داشته تا حدی بر اساس گفتگوهائی نوشته شده است که نویسندگان مقاله در چندین ماه گذشته با مطلعین و دست اندرکاران انجام داده اند. قرار اصلی ما این بوده است که هیچیک از این مطلعین و دست اندرکاران معرفی نشوند و به هیچ سخنی از آنان به هیچ صورتی استناد نشود لذا ما این مقاله را جز در مواردی که خواسته ایم توجه خوانندگان را به چند منبع منتشر شده مهم جلب کنیم بدون هر پانوشتی برشته تحریر در آورده ایم.

توضیحات : تخت جمشید که در شمال شهرستان مرودشت در شمال استان فارس (شمال شرقی شیراز) جای دارد، فاصله این مکان تاریخی توریستی تا مرکز استان ۵۰ کیلومتر می‌باشد. نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته، پایتخت باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بوده‌است. در این شهر باستانی بنایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است و به مدت حدود ۵۰ سال، مرکزی برای برگزاری مراسم آیینی و جشن‌ها به ویژه نوروز بوده‌است. در نخستین روز سال نو گروه‌های زیادی از کشورهای گوناگون به نمایندگی از ساتراپی‌ها یا استانداری‌ها با پیشکش‌هایی متنوع در تخت جمشید جمع می‌شدند و هدایای خود را به شاه پیشکش می‌کردند.بنیانگذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود، البته پس از او پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر یکم با گسترش این مجموعه به بزرگی آن افزودند. بسیاری از آگاهی‌های موجود که در مورد پیشینه هخامنشیان و فرهنگ آنها در دسترس است به خاطر سنگ نبشته‌هایی است که در این کاخ‌ها و بر روی دیواره‌ها و لوحه‌ها آن حکاکی شده‌است

توضیحات :  این کتاب حدوداً صد سال پیش از سوی تاریخدان، نقاش، نویسنده و روزنامه نگار هلندی آمریکایی هندریک ویلم وان لون نوشته شده است. با این کتاب وان لون میخواهد بقول خودش سرگذشت شش هزار سال پیش انسانها را به زبانی ساده و روان به دو پسر خود هانزیه و ویلم و همچنین کودکان و نوجوانان دیگر تعریف کند تا دنیا و محیط دور و بر خود را بهتر بشناسند و دچار توهمات و پیشداوریها نشوند و از طرف دیگر گول دروغ ها و غرض ورزی های جاهلانه را نخورند.

وان لون در سالهای ۱۹۰۰ در سنین جوانی به آمریکا مهاجرت کرد. از او ده ها اثر تاریخی درباره هلند، آمریکا، اروپا و جهان مانده است. دو کتاب او بنام «تاریخ انسان» و «انسان باستان برای کودکان و نوجوانان» نوشته شده اند. با این کتابها و ان لون در سال ۱۹۲۲ جایزه «نیوبری آمریکا برای بهترین و شیواترین کتاب کودکان را دریافت نمود. وان لون در کنار آثار علمی و دانشگاهی خود همیشه سعی کرده تاریخ را به زبان مردم و بطرز ساده فهم بنویسد. داستان انسان باستان هم بهمین صورت نوشته شده است. من اصل انگلیسی کتاب انسان باستان را سالها پیش تصادفاً دیدم. بعد فهمیدم که به زبانهای زیادی ترجمه نشده از جمله تا جاییکه میدانم از این کتاب ترجمه فارسی در دست نیست.

تاریخ و ریاضیات از این جهت مهم هستند که ابزاری به دست آدمی میدهند تا به کمک ریاضیات منطق و طرز فکر منطقی را یاد بگیرد و به یاری تاریخ، اجزاء مختلف حوادث را به همدیگر وصل کند و آنچه را که اتفاق افتاده در بعد زمانی و در گستره مکانی اش بهتر ببیند تا دچار اشتباه کمتری شود. وقتی این کتاب را میخوانید متوجه میشوید که بعضی از اطلاعات علمی و یا تاریخی آن نسبت به دانش امروزی ما تا حدی کهنه شده و دیگر صحت ندارد. از آن جمله دانسته های بشری امروز چه در مورد تکامل انسان خردمند و یا تاریخ اقوام و ملل خاورمیانه تکمیل و دقیق تر شده است. اما به نظرم این چندان مهم نیست. اصل داستانی که وان لون درباره انسان باستان و تمدنهای اولیه تعریف میکند، هنوز در تمامیت خود درست و شیرین است…

توضیحات :  عصر سلطنت ناصرالدین شاه، عصر تاریک و شرم آوری از تاریخ ایران است. عصری است مملو از ظلم و ستم و جنایت و دوره ای است آکنده از جهل و بی خبری. توده های وسیع مردم بیسواد بودند و نادان و شاه و درباریان از این بیسوادی و جهل حداکثر استفاده را می بردند. میرغضبهای شاه آماده بودند تا هر زمان که او فرمان دهد جان انسانهایی را بگیرند و اجساد آنها را «برای عبرت دیگران» در جلوی یکی از دروازه های شهر بیاویزند.

ناصرالدین شاه در میان درباریان متملق و چاپلوس و فاسد محصور بود. کار چاپلوسی برای این پادشاه بدانجا رسیده بود که شمس الشعرا در روزهای عید در قصیده ای که برای شاه می خواند ادعا می کرد:

«اینکه خورشید و سیارات که دور زمین در گردش هستند و بین آنها تصادمی روی نمی دهد و هر یک مدار خود را طی می نماید، از قدرت ناصرالدین شاه است. خورشید بی اجازه شاه سر از خاور برنمی آورد، ظلمت شب به خواست این شاه است که رعایا آرمیده به دعاگویی ذات همایونی مشغول باشند. گندم برای نان فقرا به امر شاه می روید. هرکس نانی میخورد و آبی می نوشد و در نفس کشیدن آزادی مطلق دارد، مکلف است تمام امور دنیوی و اخروی را کنار گذاشته در بقای عمر و طول سلطنت این سلطان عادل به دعاگویی اشتغال ورزد.»

ناصرالدین شاه پادشاهی بود هوسباز که به آزادی و حقوق انسانی و قانون و قانونگذاری مطلقاً اعتقاد نداشت و آنچنانکه در داستانهای واقعی این مجموعه خواهید خواند، گربه ای به نام ببری خان را همچون زنجیر عدالت نوشیروان وسیله ای برای دادخواهی مردم ساخته بود…

توضیحات :  قوم بزرگ و با فرهنگ تاجیک گرچه همواره به صلح طلبی و دانش پژوهی مشهور بوده است اما با این وجود در کنار فرهیختگانی مانند فردوسی، بیهقی و شمس الدین جوینی، دلاورانی از این قوم برخواسته اند که هر کدام شان در میدان رزم، با سپاهی برابری میکردند. یکی از این رادم ردان تاجیک پهلوان جمال الدین محمد غوری بود. سپهداری که مردانه در برابر مغول ها رزمید و یکی از تاجیکانی بود که انتقام تاریخی تاجیکان و میلیون ها انسان بیگناه دیگری که به وسیله مغول ها کشته شده و یا به بردگی گرفته شده بودند را از مغول ها گرفت اما شوربختانه این قهرمان آنگونه که باید و شاید در میان تاجیکان شناخته شده نیست و گمان نمیکنم به استثنا مثنوی سام نامه، تاکنون کتاب دیگری در مورد این سپهدار بزرگ نوشته شده باشد. متاسفانه سام نامه که بزرگ ترین و معتبر ترین منبع زندگانی سپهدار بود اندکی پس از به پایان رسیدن ا ز بین رفت ؛ سام نامه، شاهنامه ای بود منظوم و مصور که بیست هزار بیت داشت و از پنجاه بخش تشکیل شده بود. این مثنوی را سیفی هروی، تاریخ نگار و شاعر پرآوازه دربار ملک فخرالدین کرت با الهام پذیری از شاهنامه فردوسی در وصف نبرد ها و دلاوری های پهلوان جمال الدین محمد سام سپهسالار نامدار خراسان سروده بود و مغول ها پس از تسخیر شهر هرات در سال ۷۰۶ این شاهکار ارزنده را از بین بردند. زمانی که مشغول نگارش کتاب سربداران بودم تصمیم گرفتم که به پاس بز رگ داشت از این قهرمان، کتابی در مورد او بنویسم و خداوند را سپاسگزارم که سرانجام به این هدفم هم رسیدم.

توضیحات :  در جنگ صدساله با فلسطین: تاریخچه‌ی استعمار شهرک‌نشین و مقاومت، رشید خالدی تاریخ کشمکش صد و چند ساله‌ی فلسطینیان را ابتدا با جنبش صهیونیستی و استعمار بریتانیا و سپس دولت اسرائیل مختصر و مفید شرح می‌دهد. به علاوه، او که استاد فلسطینی-آمریکایی تاریخ معاصر خاورمیانه در دانشگاه کلمبیا و استاد کرسی ادوارد سعید در این دانشگاه است، روایات دست اوّل از خانواده‌ی خود، که تا پیش از نکبه سده‌ها ساکن بیت‌المقدس و یافا بوده‌اند، و نیز مشاهدات شخصی خود را در طول پنج دهه‌ی اخیر با زبانی شیوا و کمی فاصله از زبان رسمی و دانشگاهی کتاب‌های دیگرش و مهم‌تر از همه با مراعات انصاف در قبال تمام طرف‌های درگیر با خواننده در میان می‌گذارد که به خواندنی‌تر شدن کتاب و درگیر کردن هرچه بیشتر مخاطب کمک می‌کند. نسخه‌ی انگلیسی کتاب اولین بار در سال ۲۰۲۰ منتشر شده و به طبع جنگ اخیر غزه را در بر نمی‌گیرد اما به بهترین نحو نشان می‌دهد که تاریخ این نزاع نه از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ که از صد و چند سال پیش از اوایل سده‌ی بیستم آغاز می‌شود. در این فضای تیره و تار جهانی و با دیدن واکنش‌های عمدتاً ناامیدکننده و گاهی به شدت شرم‌آور کسر قابل توجهی از هم‌وطنان، تنها کورسوی امیدِ مترجم این است که خواننده با ذهن گشوده و گارد موقتاً باز کتاب را بخواند.

توضیحات :  نزدیک بیک قرن ونیم از زمانی میگذرد که نخستین روزنامه بزبان فارسی انتشار یافت. ولی تعداد کتبی که درباره مطبوعات فارسی، تابحال بچاپ رسیده ، بزحمت بتعداد انگشتان یک دست می رسد: و در اینها نیز فقط بذکر نام نشریه، اسم مدیر، محل انتشار و امثال آن قناعت شده است. نگارنده، که یک سابقه ۲۴ ساله مطبوعاتی را پشت سر گذارده است. چندی قبل باین فکر افتاد که سعی کند، آئینه ای از وضع کلی مطبوعات موجود ایران، تهیه نماید، تا بتوان در آن، علاوه از مختصاتی که در کتب فوق آمده مسائل و مطالب دیگر را نیز تجزیه و تحلیل شده، تماشا کرد.

کشور ما، چند سالیست که مراحل اولیه یک سلسله تغییرات قابل مطالعه را می گذارند. تردیدی نیست که بسبب این تحولات کلی و اساسی اگرچه آرام، اجتماع ما گونه ای دیگر خواهد گرفت و چون مطبوعات خواهی نخواهی، باید خود را برای فردای دگرگونی یافته آماده سازند. تا قبول عام یابند، لذا ناچار از خود پردازی و برطرف ساختن نکات ضعف هستند. آئینه سیری در مطبوعات ایران سعی می کند این نوع نکته ها را روشن کند و دلایل شروع آمادگی را بنماید. نگارنده با تدوین این کتاب، در عین حال کوشش کرده سطح سنجشی بوجود آورد تا بتواند طرف استفاده مورخان و علاقه مندان بمطبوعات قرار گیرد. بدین منظور سال ۱۳۴۳ شمسی را بعنوان مبنای تحقیق انتخاب کرد. برای دقیقتر بودن این مبنا، ماه مهر را در جمع ماه های سال برگزید، و از این ماه نیز هفته چهارم را شاخص زمان قرار داد. این هفته، از نظر مطبوعاتی، دارای هیچگونه تفاوت و وجه امتیازی با سایر هفته های سال نیست، باستثنای پنجاه و دومین هفته، که روزنامه ها و مجلات بسبب فرا رسیدن نوروز ، شماره های مخصوص وکاملا متفاوت با سایر مواقع انتشار می دهند.

در این کتاب سعی شده است به سئوالاتی از این قبیل پاسخ داده شود: مطبوعات ما چه صورت و چه شکلی دارند؟ گروه بندی زمانی آنها چیست ؟ چطور اداره می شوند؟ چگونه تهیه می شوند؟ چه نوع مطالب و بچه سبب و نسبت در آنها بچاپ می رسد؟ طبیعت آنها چیست؟ چه تفاوتهایی با یکدیگر دارند؟ چگونه توزیع می شوند؟ و نویسندگان آنها چه کسانی هستند؟ در پایان یک ضمیمه بمتن اصلی افزوده شده که آخرین لایحه مطبوعات است…