توضیحات : این فهرست شامل آن قسمت از بناها و امکنه تاریخی است که از بدو تشکیل اداره کل باستانشناسی تا زمان نگارش این کتاب بر طبق قانون و آییننامه حفظ آثار عتیقه بهتدریج در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است؛ از اینرو این رساله شامل کلیه بناهای تاریخی و اماکن و اتلال باستانی ایران نمیباشد. در این فهرست افزون بر بناهای تاریخی برای معرفی اتلال و سایر اماکن باستانی که در حقیقت معتبرترین اسناد تاریخی کشور میباشند، فهرستی دیگر تنظیم و برای اطلاع مشتاقان و علاقمندان به شناسایی قدمت تاریخی این مرزوبوم در پایان کتاب با ذکر نام و موقعیت جغرافیایی هر یک درج گردیده است.
توضیحات : یکی از وجوه تمایز اثر خورنی از آثار تاریخنگاران پیش از او نخست این است که وی تا ریخ ارمنی را از سپیده دم تاریخ (از دیدگاه او) تا عصر خود ارائه داده است، دیگر آنکه او به اهمیت وقایعنگاری توجه خاصی معطوف داشته، سوم آنکه او از منابع بسیار غنی و اکثر آثار تاریخی موجود در زمان خود به زبانهای مختلف سود برده است، در واقع با آثا ر خود تاریخنگاری اصولی و علمی را در ادب ارمن پایه گذاری نمود و به حق “پدر تاریخنگاری” ارمنی لقب یافت.
توضیحات : قلعه حیدرآباد در جنوب شرق خاش از جمله آثار تاریخی باقیمانده از دوره متقدم اسلامی در این منطقه است. این قلعه درسال ۱۹۲۰ میلادی (۱۲۹۹ هجری شمسی) از سوی شخصی به نام عیدوخان ساخته شد و تا سال ۱۳۰۷ هجری شمسی به عنوان محل سکونت همین شخص و خانواده اش مورد بهره برداری قرار گرفت. همچنین از این قلعه به عنوان محل نگهداری آذوقه و مهمات نیروهای انگلیسی به سرپرستی ژنرال دایر استفاده شده است. عمده مصالح به کار رفته در قلعه خشت خام و کاهگل است و دارای برج ها و طاق های هلالی زیبایی است که از سوی سازمان میراث فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. نقشه اصلی قلعه حیدرآباد به صورت مستطیل بوده که با اضافه شدن چند اتاق و دیوار در قسمت جنوب شرقی آن نقشه به بنایی ذوزنقه ای شکل تبدیل شده است. در ساخت و تکمیل این بنا از تزئینات معماری خاصی بهره گرفته نشده تنها تزئینات کنگره ای شکل نیم دایره ای متمایل به بیضی و تیرکش های تعبیه شده در قسمت فوقانی حصار خارجی و تزئینات کادربندی اتاقک های نگهبانی بالای سر در ورودی ها و همچنین خشت چینی نیم دایره ای، قوس سردر ورودی اتاق ۸ ضلع غربی حیاط مرکزی بخش سوم قلعه و تزئینات کاربردی آن از عناصر تزئین معماری این اثر است.